Αρχαιολογικά Μνημεία

Αρχαιολογικός χώρος Καστελλίου

Η θέση Καστέλλι αποτελεί αναμφισβήτητα τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Πάτμου, όπου σώζονται ερείπια της αρχαίας ακρόπολης και θεμέλια ναού του Απόλλωνα.

Φυσικός οχυρός λόφος, το Καστέλλι υψώνεται δυτικά της Σκάλας και βόρεια της Χώρας και προσφέρει απρόσκοπτη θέα προς τρεις κόλπους: της Σκάλας (προς ανατολή), τού Χοχλακά (νοτιοδυτικά) και του Μέρικα (προς βορρά), ενώ στον ορίζοντα διακρίνονται τα νησιά της Νάξου και της Ικαρίας, παράγοντες που εξηγούν την επιλογή της θέσης από τους αρχαίους κατοίκους του νησιού για να κτίσουν την ακρόπολή τους.

Επιφανειακά όστρακα και λίθινα εργαλεία από οψιδιανό και πυριτόλιθο που βρέθηκαν στην περιοχή (και τα οποία εκτίθενται στο Αρχοντικό Νικολαΐδη) δείχνουν ότι υπήρχε ήδη οικιστική εγκατάσταση από την Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.). Συγχρόνως, ευρήματα τών γεωμετρικών, κλασσικών, ελληνιστικών έως και ρωμαϊκών χρόνων μαρτυρούν την συνεχή χρήση του υψώματος καθ’ όλη την διάρκεια των ιστορικών χρόνων (8ος αιώνας π.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.).

Σήμερα, στο Καστέλλι διατηρούνται εντυπωσιακά λείψανα οχύρωσης που χρονολογούνται στο τέλος της κλασσικής περιόδου (τέλος 4ου αιώνα π.Χ.) και τα οποία είναι ορατά κατά την ανάβαση από την Σκάλα. Από το τείχος διασώζονται σε μεγάλη έκταση και ύψος σημαντικά τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου, καθώς και ορθογώνιοι πύργοι, με τα χαλάσματα τού νοτιοανατολικού πύργου να φθάνουν τα 3,5μ., ενώ στο βορειοδυτικό πύργο (λίγο πιο ψηλά από τον μικρό ναό τού Αγίου Κωνσταντίνου, και ο οποίος φαίνεται ανεξάρτητος από την κύρια οχύρωση) διασώζεται η πύλη εισόδου μαζί με τμήμα σκάλας με έξι βαθμίδες.

Για να επισκεφτείτε την αρχαία ακρόπολη της Πάτμου, θα ακολουθήσετε το μονοπάτι τριών περίπου χιλιομέτρων που ξεκινάει από το λιμάνι της Σκάλας (πεζοπορία μιας με μιάμισης ώρας), σε μικρή απόσταση από το Βαπτιστήριο του Αγίου Ιωάννη. Η θέα που προσφέρει το Καστέλλι θα σας ανταμείψει για την πορεία σας μέχρι την κορυφή του.
Πηγές:

Οι Μύλοι της Πάτμου

Οι ανεμόμυλοι τής Χώρας
Κτισμένοι στα ανατολικά τής Ιεράς Μονής Πάτμου, στην κορυφή λοφίσκου με θέα προς την θάλασσα, οι τρεις ανεμόμυλοι τής Χώρας έδωσαν το όνομά τους στην γειτονική συνοικία τών Μύλων και από την στιγμή τής αποκατάστασής τους το 2010, αποτελούν ένα επιπλέον κόσμημα τού νησιού, το οποίο βραβεύτηκε από την Europa Nostra.

Οι ανεμόμυλοι (δύο εκ τών οποίων χρονολογούνται στο 1588, και ο τρίτος κτισμένος το 1863) έπεσαν σε αχρηστία στα τέλη τής δεκαετίας 1950, όταν η βιομηχανική αλευροποιΐα αντικατέστησε την παραδοσιακή παραγωγή όπως έγινες σε όλη την Ευρώπη οι μύλοι  ερειμώθηκαν.

Τα ερειπωμένα κελύφη, ορατά από την θάλασσα, συγκίνησαν τον Ελβετό ιστιοπλόο και τραπεζίτη, κ. Charles Pictet, ένθερμο φίλο της Πάτμου, ο οποίος τα οραματίστηκε με πανιά να γεμίζουν από τον Αίολο σαν γήινο ιστιοφόρο, αλλά και να συνεισφέρουν τόσο στο τοπίο όσο και στην τοπική κοινωνία, όπως είχαν κάνει επί τέσσερεις συνεχείς αιώνες.

Με πρωτοβουλία και χρηματοδότησή του, καθώς και με συνεισφορές ιδιωτών και του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου, το έργο αποκατάστασής τους ανατέθηκε στην Ελληνίδα τής Διασποράς αρχιτέκτονα Δάφνη Becket και διεκπεραιώθηκε με την συνεργασία ανθρώπων από διαφορετικούς ορίζοντες, αλλά με την ίδια αγάπη και σεβασμό για την παράδοση: από τον ντόπιο καραβομαραγκό έως τον Γάλλο μυλωνά όγδοης γενιάς, και από τον Ελβετό ειδικό ιστιοπλοϊκών πανιών έως τους Ελληνες και Γάλλους μηχανικούς, υπεύθυνους για την επαναλειτουργία τών μηχανισμών τους. Σκοπός όλων ήταν όχι μόνον η αποκατάσταση τού οικοδομικού κελύφους με παραδοσιακά υλικά, δηλαδή τής εμφάνισής τους, αλλά και τής χρηστικής τους αξίας, την «ψυχή» τους, ώστε να είναι δυναμικοί και ζωντανοί οργανισμοί, φιλικοί προς το περιβάλλον.

Σήμερα, ο πρώτος μύλος επαναλειτουργεί ως αλευρόμυλος, με απώτερο σκοπό όχι μόνον να προσφέρει στους επισκέπτες του την εικόνα της παραδοσιακής τεχνολογίας παραγωγής αλεύρου, αλλά και να συνδράμει στην αναβίωση τών παραδοσιακών επαγγελμάτων τού αλευρά και του φούρναρη και την παραγωγή προϊόντων πραγματικά αλλοτινών.

Ο δεύτερος ανεμόμυλος, χάρη στην αντικατάσταση της μυλόπετρας από γεννήτρια και την τοποθέτηση μεταλλικού δοκού κύλισης για την φτερωτή με μηχανικό φρένο, είναι σε θέση να παράγει ηλεκτρισμό από την αιολική ενέργεια. Τέλος, το σχέδιο για τον τρίτο ανεμόμυλο είναι η παραγωγή νερού.

Οι ανεμόμυλοι της Χώρας εύλογα είναι ένα από τα αξιοθέατα της είναι, όμως, προπαντός ένα ζωντανό μνημείο, μια γέφυρα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.

  • Για να διαβάσετε τον απολογισμό τού εγχειρήματος από τον εμπνευστή του, κ. Charles Pictet, πατήστε εδώ.
  • Για να γνωρίσετε το ιστορικό τής αποκατάστασής τους από την αρχιτέκτονα Δάφνη Becket (στα αγγλικά), κάντε κλικ εδώ.
  • Για να δείτε τους ανεμόμυλους όπως παρουσιάζονται από την Europa Nostra, πατήστε εδώ.

Ωράριο Λειτουργίας Ανεμόμυλων

Δευτέρα – Τετάρτη : 10:00 – 14:00
Τρίτη – Πέμπτη : Κλειστά
Παρασκευή – Σάββατο – Κυριακή : 16:30 – 20:30

Πηγές:

https://www.energia.gr/article/61615/anemogennhtries-oi-anemomyloi-ths-patmoy-

https://www.thebestinheritage.com/presentations/2013/windmills-of-the-monastery-of-st.john-the-theologian%2C%2C232.html

Ο Βράχος της Καλλικατσού

Σύμφωνα με τον θρύλο, η Πέτρα της Καλλικατσού δεν είναι άλλο παρά η κατάρα μιας μάνας που (κυριολεκτικά) έπιασε τόπο: δελεασμένη από την πανέμορφη θάλασσα τού κόλπου, και ενώ μόλις είχε κοινωνήσει, μια κοπέλλα θέλησε να βουτήξει στα νερά της. Η μητέρα της της το απαγόρεψε, αυτή ωστόσο επέμενε, προκαλώντας τον θυμό τής πρώτης. Εξαγριωμένη, αυτή φώναξε: «Αν πας, πέτρα να γίνεις». Και έτσι και έγινε.

Όσο για το τοπωνύμιο, καλικατσού είναι το όνομα που δίνεται συχνά στα νησιά στον θαλασσοκόρακα (Phalacrocorax aristotelis desmarestii), μαύρο θαλασσοπούλι που θυμίζει κορμοράνο, και το οποίο δόθηκε γιατί φωλιάζει στον βράχο αυτόν.

Ερευνητές θεωρούν ότι η Πέτρα ‑ γνωστή και ως ο Βράχος ‑ της Καλλικατσού είναι στην αλήθεια αρχαιολογικός χώρος όπου, από τούς προϊστορικούς μέχρι τούς ιστορικούς χρόνους (1100 π.Χ.- 4ο αιώνα μ.Χ.), υπήρχε υπαίθριο ιερό με συνεχή λατρεία, πιθανόν αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Τα λαξευτά σκαλιά, η σπηλιά, οι τεχνητές κοιλώσεις και κόγχες για την τοποθέτηση αναθημάτων και οι υδατοδεξαμενές είναι όλα τους στοιχεία που θα ήταν απαραίτητα για τίς αρχαίες ιεροτελεστίες. Την θεωρία αυτή τείνουν να στηρίξουν και τα ευρήματα στην περιοχή τού αρχαιολόγου Παύλου Τριανταφυλλίδη, δηλαδή λίθινα εργαλεία και επιφανειακή κεραμεική, που αποδεικνύουν ότι ήταν κατοικημένη κατά την ύστερη Εποχή τού Χαλκού (1100 π.Χ.).

Όπως συμβαίνει συχνά, τα στοιχεία τού αρχαίου ιερού άλλαξαν χρήση με την εγκαθίδρυση τού Χριστιανισμού, όταν μετατράπηκε σε ερημητήριο και οι μοναχοί χρησιμοποίησαν τούς υπάρχοντες χώρους ως σκήτες έως τον 14ο αιώνα μ.Χ.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, γεωλογικά, ο Βράχος της Καλλικατσού είναι ένα ηφαιστειακό λατυτοπαγές από την εποχή ηφαιστειακής δραστηριότητας στην περιοχή (προ τεσσάρων εκατομμυρίων χρόνων), που σχηματίστηκε από την συγκόλληση πολλών ηφαιστειακών βολίδων, ενώ το σχήμα της προέρχεται από τον τρόπο σύνδεσης των υλικών της βασαλτικής λάβας από την οποίαν προήλθε.

Άλλα Σημαντικά Αξιοθέατα:

Αρχοντικό Νικολαϊδη

Διώροφο οίκημα με γοτθικά χαρακτηριστικά, το Αρχοντικό Νικολαΐδη οικοδομήθηκε μεταξύ τού 1705 και τού 1796 στην Χώρα της Πάτμου και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τής αστικής αρχιτεκτονικής του νησιού. Στο ισόγειο υπάρχουν το φουρναριό (μαγειρείο), στέρνες και το ιδιωτικό παρεκκλήσι τού Αγίου Νικολάου, ενώ ο όροφος αποτελείται από τους «ύπνους» (κρεββατοκάμαρες) και τον «νοντά» (χώρο διημέρευσης, αλλά και υποδοχής επισκεπτών), με διαχωριστικό στοιχείο μεταξύ των δύο τον «αμπάταρο» (περίτεχνη ξύλινη «κουρτίνα» με ράφια, που ως εκ τούτου χρησίμευε και ως αποθηκευτικός χώρος), καθώς και τις πάνω αυλές.

Για μια λεπτομερή περιγραφή του αρχοντικού, πατήστε εδώ.

Μετά τον σεισμό του 1956, το αρχοντικό υπέστη σοβαρές ζημιές, ενώ από το 1959, μετά τη δωρεά του από τούς ιδιοκτήτες του στο Ελληνικό Δημόσιο, αποκαταστάθηκε και οργανώθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία με υποδειγματικό τροπο σε εκθεσιακό χώρο. Σκοπός της έκθεσης που φιλοξενείται σε αυτό είναι οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του νησιού να έλθουν σε επαφή με τα αρχοντικά και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που ζούσαν εδώ και να γνωρίσουν την ιστορία του νησιού από τα προϊστορικά έως τα νεώτερα χρόνια, μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα και πληροφοριακό υλικό. Πέραν του μουσειακού του χαρακτήρα, το Αρχοντικό Νικολαΐδη φιλοξενεί ανά διαστήματα πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ανοικτό μόνον το καλοκαίρι

  • Ώρες λειτουργίας:  Δευτέρα-Παρασκευή, 11:00-14:00
  • Τηλ.: 22470 32709

Αρχοντικό Σημαντήρη

Το παλαιότερο κτίσμα της Χώρας μετά από την Μονή και πλάι στην περιώνυμη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής, το Αρχοντικό Σημαντήρη κτίστηκε το 1625 από Σμυρνιούς τεχνίτες. Παραδοσιακό και κλασικό, δεσπόζει στην πολιτισμική κουλούρα του νησιού, διατελώντας και ως προξενείο κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας.

Οι εντυπωσιακές εσωτερικές αυλές, τα πέτρινα “τόξα” – καμάρες στα οποία στηρίζεται ο όροφος και η Ρώσικη επίπλωση του είναι μερικά από τα στοιχεία που θα σας γοητεύσουν. Το εσωτερικό του περιλαμβάνει έπιπλα, πίνακες, οικογενειακά κειμήλια (κυρίως από την Οδησσό) και ένα σπάνιο εικονοστάσι με εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας τού 14ου, 15ου και 16ου αιώνα.

Ένα ζωντανό μουσείο, με τον τελευταίο απόγονο της οικογένειας Σημαντήρη να σας υποδέχεται και να σας ξεναγεί, διηγώντας σας την ιστορία του κάθε χώρου και αντικειμένου του αρχοντικού.

Οικία Σταύρακα

Η οικία Σταύρακα κτίστηκε γύρω στα 1870-1880 στην βόρεια πλευρά της Χώρας, ακριβώς κάτω από τα τείχη και δίπλα στην πύλη της Μονής Θεολόγου και είναι κλασσικό δείγμα παραδοσιακού πατμιακού σπιτιού της νεοκλασσικής εποχής. Αρχιτεκτονικά, ακολουθεί την απότομη πλαγιά και έχει τρεις ορόφους, καθώς και μια μικρή αυλή.

Αποκαταστάθηκε από την Εταιρεία Πατμιακού Πολιτισμού (ΕΠΑΠ) και σήμερα λειτουργεί ως διεθνές κέντρο περιβάλλοντος και πολιτισμού.

Πηγή: Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Πατήστε εδώ φυλλάδιο της ΕΠΑΠ.

Το Ιταλικό Διοικητήριο (Σκάλα)

Κτισμένο το 1932 με εντολή τού Ιταλού κυβερνήτη Mario Lago για να στεγάσει τον στρατώνα τής Χωροφυλακής και τής Τελωνοφυλακής, καθώς και το Ταχυδρομείο, το Τελωνείο και τίς αποθήκες του, το «Ιταλικό Κτήριο», όπως αποκαλείται σήμερα, βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της Σκάλας.

Με ορθογώνιο σχήμα που περικλείει δύο εσωτερικές αυλές, οι προσόψεις του έχουν μια σειρά από ανοίγματα διαφόρων σχημάτων εμπνευσμένα από τον ιταλικό μεσαιωνικό διάκοσμο, ενώ στην πρόσοψη τής πλατείας υπάρχει στοά με καμάρες και στην γωνία της επιβλητικός τετράγωνος διώροφος πύργος.

Το Ιταλικό Κτήριο αποτελεί χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό μνημείο της εποχής τής Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα (1912-1943), ενώ και σήμερα στεγάζονται σε αυτό το Αστυνομικό Τμήμα Πάτμου, το Τελωνείο, το Ταχυδρομείο και διάφορες άλλες δημοτικές υπηρεσίες του νησιού.

Η θέση Καστέλλι αποτελεί αναμφισβήτητα τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο τής Πάτμου, όπου σώζονται ερείπια της αρχαίας ακρόπολης και θεμέλια ναού τού Απόλλωνα.

Φυσικός οχυρός λόφος, το Καστέλλι υψώνεται δυτικά της Σκάλας και βόρεια της Χώρας και προσφέρει απρόσκοπτη θέα προς τρεις κόλπους: της Σκάλας (προς ανατολή), τού Χοχλακά (νοτιοδυτικά) και του Μέρικα (προς βορρά), ενώ στον ορίζοντα διακρίνονται τα νησιά της Νάξου και της Ικαρίας, παράγοντες που εξηγούν την επιλογή της θέσης από τους αρχαίους κατοίκους τού νησιού για να κτίσουν την ακρόπολή τους.

Επιφανειακά όστρακα και λίθινα εργαλεία από οψιδιανό και πυριτόλιθο που βρέθηκαν στην περιοχή (και τα οποία εκτίθενται στο Αρχοντικό Νικολαΐδη) δείχνουν ότι υπήρχε ήδη οικιστική εγκατάσταση από την Εποχή τού Χαλκού (1600-1100 π.Χ.). Συγχρόνως, ευρήματα τών γεωμετρικών, κλασσικών, ελληνιστικών έως και ρωμαϊκών χρόνων μαρτυρούν την συνεχή χρήση τού υψώματος καθ’ όλη την διάρκεια των ιστορικών χρόνων (8ος αιώνας π.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.).

Σήμερα, στο Καστέλλι διατηρούνται εντυπωσιακά λείψανα οχύρωσης που χρονολογούνται στο τέλος της κλασσικής περιόδου (τέλος 4ου αιώνα π.Χ.) και τα οποία είναι ορατά κατά την ανάβαση από την Σκάλα. Από το τείχος διασώζονται σε μεγάλη έκταση και ύψος σημαντικά τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου, καθώς και ορθογώνιοι πύργοι, με τα χαλάσματα τού νοτιοανατολικού πύργου να φθάνουν τα 3,5μ., ενώ στο βορειοδυτικό πύργο (λίγο πιο ψηλά από τον μικρό ναό τού Αγίου Κωνσταντίνου, και ο οποίος φαίνεται ανεξάρτητος από την κύρια οχύρωση) διασώζεται η πύλη εισόδου μαζί με τμήμα σκάλας με έξι βαθμίδες.

Σχέδιο των ερειπίων του βόρειου τείχους της Ακρόπολης στο Καστέλλι της Πάτμου
Προέλευση: Walpole, Robert (ed.): Travels in Various Countries of the East; being a Continuation of Memoirs relating to European and Asiatic Turkey, and etc., London, Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown, 1820, σελ.44. Συλλογή Γενναδείου Βιβλιοθήκης – Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα. © 2014 Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

Για να επισκεφτείτε την αρχαία ακρόπολη της Πάτμου, θα ακολουθήσετε το μονοπάτι τριών περίπου χιλιομέτρων που ξεκινάει από το λιμάνι της Σκάλας (πεζοπορία μιας με μιάμισης ώρας), σε μικρή απόσταση από το Βαπτιστήριο του Αγίου Ιωάννη. Η θέα που προσφέρει το Καστέλλι θα σας ανταμείψει για την πορεία σας μέχρι την κορυφή του.
Πηγές:

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ